Kompetencje, kompetencje…

Tak często mówimy o kompetencjach. Ktoś je ma, ktoś nie ma, komuś udzielono, a ktoś przekroczył… Kiedy słowo w swojej semantycznej warstwie jest kłopotliwe warto sięgnąć do słowników. Zrobiłam to. Według Słownika Wyrazów Obcych i Zwrotów Obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego:

 

kompetencja – właściwość, zakres uprawnień, pełnomocnictwo instytucji

 

1. osoby do realizowania określonego działania;
2. zakres czyjejś wiedzy, umiejętności, odpowiedzialności;
3. w teorii intuicyjna wiedza o języku, jaką rozporządza każdy mówiący w języku ojczystym od 6.-8. roku życia, umożliwiająca mu poprawne wysławianie się i odróżnianie zdań prawidłowych od nieprawidłowych;
4. kompetencyjny dotyczący zakresu uprawnień;
5. kompetentny uprawniony do działania, decydowania; mający kwalifikacje do wydawania sądów, ocen; autorytatywny, miarodajny.

 

Etym. – łac. competentia ‚odpowiedniość; zgodność’ od competere ‚schodzić się; zgadzać się; nadawać się; współzawodniczyć Według Słownika Języka Polskiego kompetencja to:

1. «zakres uprawnień urzędu lub urzędnika do zajmowania się określonymi sprawami i podejmowania dotyczących ich decyzji» 2. «zakres czyjejś wiedzy, umiejętności i doświadczenia».

 

Zajmijmy się tym ostatnim. Na ogół wiedza, umiejętności i doświadczenie – określane są mianem kompetencji,  ale czy są to kompetencje  osobiste? Kompetencje osobiste to fundament osobowości traktowanej jako potencjał człowieka. W istocie – idąc za Kopalińskim i Słownikiem Języka Polskiego – są to umiejętności niezbędne do…   zarządzania sobą.

 

W zarządzaniu w ogóle – jest to podstawowa umiejętność, ale przydaje się ona bardzo  w życiu służbowym i osobistym, niezależnie od wykonywanej pracy. Te właśnie umiejętności (to bardzo ważne słowo w tym miejscu – UMIEJĘTNOŚCI) pozwalają nam wykorzystać kwalifikacje, wiedzę zarówno specjalistyczną, jak i ogólną, doświadczenie i zdolności osobiste.

 

Gdy zaczynamy rozmawiać o kompetencjach – czasem trudno rozróżnić te osobiste od społecznych.  Oczywiście, kompetencje społeczne nie są oderwane od jednostki. Spróbujmy jednak dokonać dwóch rzeczy – nazwać najważniejsze kompetencje i zwrócić uwagę na podkreślane już przeze mnie słowo – umiejętności. Będzie się ono pojawiało w tekście dość często.

 

Zazwyczaj, mówiąc o kompetencjach osobistych na pierwszym miejscu wymienia się naszą wiedzę o naszych aktualnych odczuciach w powiązaniu  z przyczynami ich powstania oraz z umiejętnością kierowania nimi, świadomość związków, jakie zachodzą pomiędzy uczuciami a zachowaniem, między tym, co myślimy, robimy i mówimy. Wszystko to wpakowano do worka pod tytułem świadomość emocjonalna. Już o tym pisałam w artykule  Kto mebluje mój dom, czyli rzecz krótka o integracji emocjonalnej. Z resztą nie tylko ja… Równie wysoko w „rankingu” oceniana jest poprawna samoocena, czyli rozpoznawanie własnych możliwości, silnych stron, słabości, ograniczeń w celu panowania nad emocjami w taki sposób, aby były one nam pomocne, a nie stanowiły przeszkody w działaniu.  To jakby analiza SWOT własnej osoby, łącznie z zauważeniem szans (rozwoju) i zagrożeń.

 

W przypadku emocjonalnych kłopotów poprawna samoocena może  pomóc w szybkim dochodzeniu do siebie, refleksji, wyciąganiu wniosków z własnych doświadczeń. Umiejętność ta pozwala na zabezpieczenie się przed blisko powiązanymi z nią wadami, jak: nadmierna ambicja, stawianie sobie bardzo wysokich, wręcz nierealnych celów, pracoholizm, przesadna drobiazgowość, głód władzy i znaczenia, potrzeba adoracji, nieumiejętność przyznania się do własnych błędów.

 

Wiara w siebie to poczucie własnej wartości i świadomości osobistych możliwości i umiejętności. Posiadanie tej kompetencji umożliwia wyrażanie niepopularnych poglądów i ich obronę, co często skutkuje podjęciem twórczej i dobrej decyzji, mimo nacisków innych osób i okoliczności. Warunkiem takiego właśnie, a nie innego postępowania jest także przekonanie o tym, że zasady i procedury nie są stałe i niezmienne, zaś ich łamanie wymaga jedynie działania zgodnego z przekonaniem o dobrze pojętej wierze w siebie. (Zalecana jest odrobinka ostrożności zwłaszcza w łamaniu…)

 

Kolejna kompetencja osobista to samoregulacja, która obejmuje m.in. samokontrolę, polegającą na pilnowaniu szkodliwych emocji i impulsów. Silny krótkotrwały stres upośledza nasze zdolności umysłowe na pewien czas. Stres przewlekły grozi trwałym i negatywnym wpływem na intelekt. (I nie tylko, niestety…) Nieumiejętność kontrolowania emocji pociąga za sobą uległość wobec impulsów, na czym cierpi nasza zdolność do myślenia. Samokontroli emocjonalnej nie należy jednak mylić z przesadnym panowaniem nad sobą wyrażanym przez reakcje tłumienia wszystkich uczuć i spontaniczności. Samokontrola  ma umożliwić dokonanie wyboru wyrażania naszych uczuć przez skuteczne radzenie sobie z gwałtownymi emocjami i impulsami. Dzięki zdolności koncentracji i jasnego myślenia, nawet w najtrudniejszych chwilach zachowujemy pozytywne nastawienie, bo dobre rozpoznanie negatywnych emocji pomaga w szybszym pozbyciu się złego samopoczucia. Sztuka panowania nad sobą polega na takim pokierowaniu swoimi emocjami, aby związki charakterystyczne dla złego stresu nie zdominowały nas.

 

Z tej kompetencji bierze się spolegliwość i sumienność, która sprowadza się do uczciwego postępowania i przyjmowania odpowiedzialności za swoje czyny. Posiadając takie kompetencje, potrafimy postępować w myśl zasad etycznych, budzimy zaufanie także przez umiejętność przyznania się do popełnionych błędów. Jednakże spolegliwość nie może oznaczać dostosowywania się do oczekiwań innych, gdyż taka postawa hamuje twórcze myślenie, które wymaga spontaniczności i otwartości na nieoczekiwane rozwiązania przy zachowaniu wymogów sumienności jako gwarancji przekształcenia wyobrażeń w działanie.

Do tej samej grupy zalicza się innowacyjność i umiejętność adaptacji, które określają otwartą postawę, elastyczność wobec różnorodnych wymogów i szybkich zmian. Dzięki tej kompetencji, potrafimy dostosowywać postępowanie do okoliczności. Pomaga tu wieloaspektowa percepcja rzeczywistości. Twórczy umysł jest niepokorny i właśnie to stwarza nieoczekiwane wytwory oraz sytuacje odbiegające od zastanych stereotypów.

Twórczy umysł cechują również silnie rozwinięte kompetencje inicjatywy i optymizmu.

Umiejętności wykorzystania każdej szansy na postawienie sobie wyższych celów.  Osoby o tej kompetencji mobilizują zarówno siebie samych jak i współpracowników, otoczenie. Z góry zakładają sukces, a niepowodzenia traktują jako okoliczności subiektywne, które, wzięte pod uwagę, przy następnym podejściu zostaną usunięte.

 

Ważna w kompetencjach osobistych jest motywacja czyli dążenie do spełnienia kryteriów doskonałości w drodze osiągania coraz bardziej złożonych celów. Osoby odznaczające się tą kompetencją potrafią wyznaczać cele i podjąć ryzyko ich osiągnięcia. Potrafią również poszukiwać informacji i selekcjonować  je oraz wyciągać wnioski, co w rezultacie prowadzi do procesu samoedukacji.

Gdy zachodzi identyfikacja osobistych celów z celami grupowymi możemy mówić o kompetencji zaangażowania. Osoby posiadające ją potrafią przełożyć cel zbiorowy nad osobisty, pod warunkiem identyfikowania się z określonymi wartościami społecznymi.

I tak miękko przechodzimy do zagadnień kompetencji społecznych, które ukazują nasz stopień radzenia sobie z innymi ludźmi. Do tych kompetencji niewątpliwie należy empatia, której z czynnikiem jest rozumienie innych, wrażliwość na inne osoby. Wiąże się to z dużą umiejętnością słuchania, wyczuleniem na obce nam problemy, przyjmowaniem odmiennego punktu widzenia. Jednostki o tej kompetencji służą pomocą w ramach zrozumienia potrzeb innych bez naruszania ich uczuć.

 

Następnym czynnikiem jest kształtowanie innych, oparte na wyczuwaniu potrzeb (w tym rozwojowych) i rozwijaniu zdolności u innych. Osoby posiadające tę kompetencję potrafią wzmocnić pozytywnie innych  za pomocą nagród, opinii i rad, które odkrywają innym potrzebę dalszego rozwoju. Osoby z powyższymi kompetencjami wzbudzają zaufanie. Są tolerancyjne, domagają się poszanowania innych ludzi, zrozumienia odrębnych światopoglądów i filozofii życiowych. Kompetencja tolerancji polega na otwartej wrażliwości wobec różnic między jednostkami ludzkimi. Różnorodność jest postrzegana jako potencjał szans.

 

Intuicja polityczna to talent polegający na rozumieniu sił, kształtujących stosunki społeczne, wpływających na zachowania i poglądy innych, tworzących sieci powiązań grupowych i towarzyskich. Kompetencja ta to także swoista umiejętność rozpoznawania znaczących ludzi, zwłaszcza gdy jeszcze nie są osobami kluczowymi.

 

Umiejętności społeczne polegają na efektywnym pozyskiwaniu sobie innych dzięki umiejętności skutecznego przekonywania. Towarzyszy temu porozumienie, które pozwala iść na ustępstwa dzięki umiejętności rejestracji sygnałów emocjonalnych płynących od innych i dostosowywania do nich własnych komunikatów. To również łagodzenie sporów mogących być źródłem potencjalnych konfliktów.  Bazą dla tej kompetencji jest otwartość, umiejętność uważnego słuchania, poszukiwanie wzajemnego zrozumienia i transparentność.

 

Przywództwo to kompetencja, dzięki której potrafimy rozbudzić entuzjazm i poparcie dla naszej wizji, kierować innymi za pomocą rad i wskazań, tworzyć mobilne, sprawne struktury. Pomaga również w inspirowaniu zmian,  co z kolei polega na dostrzeganiu potrzeby zmiany i usuwaniu przeszkód stojących na drodze do jej przeprowadzenia. Osoby takie same muszą być pierwowzorem zmian, a dopiero następnie oczekiwać ich od innych. Sukces gwarantuje zapał i inspirowanie o charakterze stymulacji emocjonalnej. Proszę zwrócić uwagę na to jak mocno ta kompetencja łączy się, a wręcz wymaga posiadania kompetencji osobistych związanych z twórczością, motywacją i inicjatywą.

 

Więzi z innymi to kompetencja polegająca na umiejętności utrzymywania czysto instrumentalnych, nieformalnych sieci powiązań z innymi. To umiejętność aranżowania obopólnie korzystnych kontaktów, opartych na więzach porozumienia, a nie zależności, to bycie menadżerem stosunków międzyludzkich.

 

Współpraca i współdziałanie jest kompetencją, którą posiadają osoby potrafiące wyważyć dwie sprawy:  koncentrację na osiąganiu celu oraz dbałość o stosunki z innymi. Polega to na otwartości, dzieleniu się pomysłami i planami oraz informacjami i możliwościami. Osoby o tej kompetencji nie szukają rywali, lecz współpracy, co daje poczucie bezpieczeństwa, niezwykle ważne w budowaniu zespołu, zwłaszcza o charakterze kreatywnym, twórczym.

 

Koronacyjną kompetencją społeczną jest instynkt grupowy. Polega on na umiejętności organizowania ludzi w celu osiągnięcia wspólnego dobra. Kompetencja ta jest oparta na wzajemnym szacunku i pomocy, solidarności i zaangażowaniu oraz chronieniu reputacji grupy, a przede wszystkim na nieinstrumentalnym traktowaniu się członków zespołu.

Nabywanie umiejętności – to inaczej nauka i rozwój. Warto o tym pamiętać. Warto również świadomie poznawać własne predyspozycje – czyli kompetencje osobiste i kształtować potrzebne umiejętności.

 

Jednym ze sposobów poznawania własnych zasobów są warsztaty rozwoju kreatywności.  Tu jesteśmy w stanie w pełni zobaczyć nasz potencjał kwalifikacyjny. Warsztaty stanowią wspaniałe i bezpieczne miejsce do spotkania z samym sobą, swoimi talentami, umiejętnościami, a także blokadami. Warto o tym pamiętać decydując się na szkolenie z zakresu rozwoju osobistego. Tworzenie siebie jako człowieka i jako swoistego narzędzia pracy – to zadanie któremu warto poświęcić czas i energię. Z pewnością zaprocentuje – szybciej niż się spodziewasz…

Autor artykułu:

Anna Marta Wilczkowska